Zeilen Enkhuizen
Foto impressie, klik op de kleine foto.
Algemeen:
Het begon allemaal rond het jaar 1000, toen groepen pioniers de West-Friese veengebieden vanuit de duinstreek en de hoge gebieden van Texel en Wieringen begonnen te ontginnen. Uit hun simpele boerderijtjes groeiden de West-Friese dorpen en steden, waaronder Enkhuizen. Door hun activiteiten verdween het veen, de bodem zakte, en mede door hevige stormen verdwenen hele gebieden zelfs onder water. De Zuiderzee ontstond en Enkhuizen werd een haven- en vissersplaats, min of meer veilig achter de West-Friese Omringdijk die pas in de dertiende eeuw gesloten werd.
Enkhuizen bleef niet verschoond van oorlogsgeweld. In de 13de eeuw werd het onafhankelijke West-Friesland veroverd door de Hollandse graaf Floris V. Toen deze vermoord werd (1296) kwamen de West-Friezen tevergeefs in opstand. Bij het neerslaan van die opstand werd Enkhuizen in brand gestoken. Het is één van de eerste keren dat de naam Enkhuizen in de annalen genoemd wordt. Overigens vochten in de 14de eeuw de West-Friezen met de Hollandse graven mee tegen de Friezen. Enkhuizen wordt dan met name genoemd als uitvalsbasis, de troepen scheepten zich in Enkhuizen in om in Friesland te gaan vechten.
Onder Graaf Willem V ontving Enkhuizen in 1355 stadsrechten, waardoor de dorpjes Enchusen en Gommerkerspel verenigd werden tot één stad. Tijdens een zware storm in 1361 sloegen een paar aangemeerde schepen kapot op de dijk. Dat gaf aanleiding tot de bouw van de eerste haven, de huidige Noorder- en Zuider Havendijk. Daarna volgden er snel meer: de Rommelhaven in 1400, de Oude Haven in 1542 (nu de Dijk) en de Oosterhaven in 1567. In de periode 1593-1619 groef men het grote havencomplex in het zuiden van de stad: de Buyshavens en de St. Pietershaven. Ook in het noorden van de stad werden havens aangelegd. Al met al had men voldoende plek om vele honderden schepen een plek te geven. De haringvloot alleen al is wel eens geschat op 300 schepen. Ter vergelijking: de hele Hollandse vloot bezat er ongeveer 500.
De ommuring van Enkhuizen was nog maar net voltooid toen door oorlogsdreiging en bevolkingsaanwas aan het einde van de 16de eeuw moest worden overgegaan tot de aanleg van nieuwe verdedigingswerken. De Dromedaris behoort nog tot de oude verdedigingsgordel. De nieuwe omwalling is er ook nog: rond de oude stad ligt 'de Vest'.
Enkhuizen groeide snel in de 17de eeuw: in 1652 werden er ongeveer 25.000 inwoners geteld. In de stad waren er talloze scheepswerven, lijnbanen en haringpakkerijen. Een bijzondere bron van inkomsten van de stad was het Paalkistrecht. Dat was het recht om van schepen die de Zuiderzee bevoeren, gelden te innen ten behoeve van de betonning en bebakening. Dit privilege was door Prins Willem van Oranje van Amsterdam afgepakt en aan Enkhuizen geschonken. Enkhuizen was namelijk in 1572 de eerste stad in Holland die, zonder inmenging van buitenaf, in opstand gekomen was tegen Fillips II en zijn generaal Alva. Amsterdam bleef toen nog jarenlang pro-Spaans.
Tot het midden van de 17de eeuw bleef Enkhuizen een zeer rijke handelsstad. Door de haringvisserij, de handel op de Oostzeelanden, op Engeland, West-Afrika en Indië werden enorme kapitalen verdiend. In Enkhuizen was één van de kamers van de VOC gevestigd. Ook de West-Indische Compagnie was in de stad vertegenwoordigd.
Maar na 1650 ging het bergafwaarts met Enkhuizen. De totale Hollandse handel had te lijden van de felle concurrentie van vooral de Engelsen. Een concurrentie die een aantal malen uitmondde in regelrechte oorlogen. De economische activiteiten die er nog in Holland bestonden, concentreerden zich nu op Amsterdam, ten koste van de steden van het Noorderkwartier.
In de 18de en 19de eeuw was Enkhuizen één van de dode stadjes aan de Zuiderzee, levend van wat handel in agrarische producten en de opbrengst van het puin van de vele gesloopte huizen. Gedurende het laatste kwart van de 19de eeuw bloeide Enkhuizen weer op. Door de aanleg van de spoorlijn naar Amsterdam kreeg de stad goede verbindingen met de zich snel ontwikkelende Randstad.
In de regio vond een intensivering van de tuinbouw plaats. Naast de teelt van de gebruikelijke groentezaden, ging men zich steeds meer bezighouden met de teelt van bloemzaden en bloembollen. De verbouw van aardappels en groente nam voortdurend toe. De afsluiting van de Zuiderzee in 1932 bracht niet de ondergang van de visserij, maar verschafte voor de paling- en snoekbaarsvissers nog lang een redelijk bestaan.
Het bevolkingsaantal nam na de Tweede Wereldoorlog zienderogen toe; voor het eerst sinds de 17de eeuw breidde de stad zich weer uit. Verschillende grote en kleine ondernemingen kwamen tot ontwikkeling. De nu in Enkhuizen gevestigde zaadbedrijven nemen mondiaal gezien een vooraanstaande plaats in. Voorts is in de gemeente een belangrijke kunststofindustrie gevestigd.
Op toeristisch gebied vormt Enkhuizen een belangrijke trekpleister, onder andere dankzij de fraaie historische binnenstad, de aanwezigheid van het Zuiderzeemuseum en de jachthavens, die tot de drukst bezochte van Nederland behoren.
Wilt u meer weten over de geschiedenis van Enkhuizen? Steek ook eens uw licht op bij het Streekarchief! Het streekarchief is ondergebracht bij het Westfries Archief, Blauwe Berg 5c te Hoorn, telefoonnummer (0229) 282500.
Toeristische informatie:
- Recreatiebad Enkhuizerzand
- Het Zuiderzeemuseum
- Sprookjeswonderland
- 360 Rijksmonumenten waaronder de Drommedaris,de Zuidertoren het Waaggebouw, de Koepoort de Westerker, de Zuiderkerk en het Stadhuis.
Havens:
In de loop der eeuwen zijn er in Enkhuizen heel wat havens gegraven en aangelegd. De meeste ervan zijn later weer gedempt, omdat ze geen dienst meer deden. Voor Enkhuizen een echte haven had, werden er aan de zeedijk en langs de oevers van het buitendijkse land, aanlegsteigers gebouwd. De eerste binnenhaven, de Zuider- en Noorderhavendijk, was alleen geschikt voor kleine vaartuigen. Deze haven had twee ingangen: het Zuiderspui en het Noorderspui. Nu is alleen de Zuiderhavendijk nog in gebruik als haven. In 1395 werd de eerste binnenhaven aangelegd: de Rommel- of Lorredraaiershaven, op dit moment nog steeds in gebruik als buitenhaven. Bijna 150 jaar later, midden zestiende eeuw, was uitbreiding van aanlegplaatsen noodzakelijk. Daarom werd de stadsgracht, die van Spui tot aan de Kuipersdijk liep, uitgediept en verbreed. Hierdoor ontstond de Oude Haven.
Tussen deze haven en de Rommelhaven werd een doorgang gegraven ter hoogte van de Drommedaris. In 1562 kwam de Vissershaven gereed. Deze haven lag in het noorden van de stad, evenwijdig aan de Vissersdijk, en werd van de Zuiderzee afgeschermd door een dijk, die met zeewier was verstevigd. Vijf jaar later was de volgende haven en feit, de nieuwe Oosterhaven. Ook deze haven werd door een wierdijk van de Zuiderzee afgescheiden. Deze wierdijk was bijna een kilometer lang en lag ongeveer 100 meter uit de wal. Het noorden van de wierdijk zat vast aan de dijk van de Vissershaven, het zuiden liep naar de Rommelhaven. De nieuwe havens waren hard nodig. Enkhuizen was in die tijd een belangrijke vissershaven en ook vertrok toen menig handelsschip naar de Oostzee en Middellandse zee. Eind 16 eeuw werd loodrecht op de Vissershaven de (eerste) Krabbershaven aangelegd. Kort daarop, in 1602, zag een nieuwe haven het levenslicht, de Maashaven. Deze haven lag in het verlengde van de Vissershaven. De havens ten noorden van de stad zijn inmiddels allemaal verdwenen, evenals de Nieuwe Haven, die op de plek van het huidige Snouck van Loosenpark was gelegen. Verderop naar het westen lagen, naast de Kuipersdijk, de Oude Buishaven en de Nieuwe Buishaven, die langs de Korte Tuinstraat was aangelegd. Op de plek waar nu het spoor ligt, werd de Koopmanshaven aangelegd, ook wel St. Pietershaven genoemd. Deze laatstgenoemde haven werden tussen 1609 en 1621 gegraven, in de glorietijd van Enkhuizen. In de tweede helft van de 17 eeuw zette het verval in, dat tot het eind van de 19 eeuw duurde. Voor de havens was vrijwel geen belangstelling meer en de meeste werden gedempt. In 1885 kende de stad weer enige actitviteiten op havengebied: de Spoorhaven werd gegraven. Vanuit hier vertrok, per schip, de trein naar Stavoren. Het duurde vervolgens ruim 80 jaar eer er weer een nieuwe haven werd aangelegd. Enkhuizen raakte steeds meer in trek bij de pleziervaart en had behoefte aan ligplaatsen. Op 7 juni 1969 werd de Compagniehaven aangelegd, in de jaren 70 volgde de Buyshaven, en in de eerste jaren van de 21 eeuw de Krabbershaven, de Veerhaven en de Gependam.
Enkhuizen biedt de watersporter een prachtig ligplaats in de volgende havens;
de KNZ&RV is opgericht in 1847 en is daarmee de oudste watersportvereniging in Nederland. De KNZ&RV heeft twee havens, een in Muiden en de Buyshaven in Enkhuizen.
- Gemeentelijke havens:
Buitenhaven, Oude haven, Oosterhaven, Gependam, Veerhaven en Slijckhoek, Zuiderhavendijk, de Harlingersteigers en de Zuidelijke Loswal.
Vanaf de ingang van het Krabbersgat, komende vanaf het IJsselmeer ligt de Compagnieshaven direct aan stuurboordzijde. We varen de haven in en direct aan bakboord ligt het gangpad naar het havenkantoor. Normaal worden we hier opgewacht door een man in een wit overhemd die al vanaf afstand de passanten vertelt waar ze mogen liggen. Maar het is zondagmiddag en nog geen hoogseizoen, dus gaan we aanleggen bij de eindsteiger na de reddingsboot. We willen hier wel blijven liggen, maar in het kantoor denken ze er anders over.
Een vriendelijke stem vraagt of we een box willen of anders mogen we ook wel aan de andere kant van de eindsteiger liggen. Het wordt het laatste. Omgevaren, aangelegd en naar het havenkantoor om ons definitief aan te melden en te betalen. De naam van onze boot is verdwenen in de computer en wordt opnieuw ingetikt. Wat is de lengte van uw schip? 9 meter, om de een of andere reden liegt iedereen daarover want het schip is 9,16 meter, maar 6 meter daar trappen ze niet in. Dat is dan 17 Euro meneer. Betalen, sticker gekregen en dat is het. Geen uitleg over de haven, geen folder meegegeven, maar vriendelijk bedankt. We hebben een mooi uitzicht op passanten die nog komen en ook allemaal aan de lange steiger willen liggen maar net als wij ook weer moeten verleggen. Enkelen lukt het aanleggen wat minder. Bonk, tegen de kant dus, aanleggen voor de wind gaat slechter dan tegen de wind in, daar komen ze inmiddels achter.
Op het terrein van de Compagnieshaven Enkhuizen bevinden zich alle standaardvoorzieningen die een passant mag verwachten. Electra en water op de steiger (tegen betaling), een multifunctioneel havenkantoor met daarin een ruim gesorteerde supermarkt, douches, toiletten, weerstation, prikbord met mededelingen en koopjes en veel informatiemateriaal met toeristische zaken.
Buiten op het haventerrein bevindt zich een speeltuintje voor de kinderen tegenover de ingang van het restaurant de Mastenbar. Verder op het terrein een tweede toiletgebouw met douches (1 Euro) een afvalstation, een tankstation, een bilgepomp en een vuilwaterpomp aan de havenzijde. Aan de stadkant is een goed gesorteerde watersportwinkel: Joosten Watersport. Redelijke parkeerruimte en ook toegang tot de scheepshelling waar kleine boten te water gelaten kunnen worden (5 Euro).
In de haven kunt u gebruik maken van het netwerk van de Compagnieshaven. Net als in veel havens wordt dit gezien als commerciële melkkoe: Een dag aansluiting op het netwerk kost 16,50 Euro!
De Compagnieshaven ligt op steenworp afstand van het gezellige Enkhuizen, met pittoreske straatjes, mooie gevels en gezellige terrasjes. Restaurants in overvloed, maar in het hoogseizoen kan reserveren geen kwaad. In de directe omgeving ligt het Zuiderzeemuseum Enkhuizen. U kunt vanaf de jachthaven er gemakkelijk heen lopen, maar het grote publiek komt met een veerboot vanaf het NS Station. In het Zuiderzeemuseum Enkhuizen is 700 jaar Zuiderzee- en IJsselmeergeschiedenis verzameld in combinatie met de grootste verzameling boten van Nederland. Beslist de moeite waard op een minder fraaie dag. Entree volwassenen 11,50 Euro, kids van 4 tot 12 jaar betalen 6,90 Euro.
- Winkels:
Op woensdag is het weekmarkt in Enkhuizen van 09.00 tot 16.00. Enhuizen heeft een gezellig historisch centrum met een grote diversiteit aan winkels, gedeeltelijk autovrij.
- Horeca:
In Enhuizen kun je terecht van snackbar tot luxe restaurants. De Proeftuin is een uitstekend culinair chinees restaurant. In Grand Café Van Bleiswijk is het zeer gezellig toeven en zij serveren een uitstekende cappuccino (in 2006 uitgeroepen tot de beste van Nederland).
Foto impressie, klik op de kleine foto.
